डाक्टर पलायन हुनेक्रम रोक्नुर्पछ

वीपी दास (उपकुलपति )

वीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, धरान

नेपालमा शिक्षा क्षेत्र अहिले उद्योगको रुपमा विकास भइरहेको छ । निजी स्कुल, कलेज, इन्स्टिच्युट हँुदै पछिल्लो समय मेडिकल कलेजसम्म खुल्नेक्रम तीव्र छ । अरु शैक्षिकसंस्थाजस्तै स्वास्थ्य शैक्षिकसंस्थाले पनि व्यवसायका नाममा अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा गर्दा निम्तिने खतरा, शैक्षिक क्षेत्रलाई पार्ने असर, र नेपालमा चिकित्सा शैक्षिकसंस्थाको भविष्य र सम्भावनाका विषयमा देशकै चर्चित चिकित्सा अध्ययन केन्द्र बिपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान धरानका उपकुलपति बिपी दाससँग कलेजटाइम्सका लागि शेखर ढकालले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश ः
पछिल्लो समय मेडिकल कलेजहरु तीव्ररुपमा थपिने क्रमलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?
अहिलेको हिसाबले हेर्ने हो यो धेरै खुल्यो भन्ने कुरामा म सहमत छैन । किनभने नेपालमा जनसङ्ख्या र बिरामीको सङ्ख्या दिनानुदिन बढ्दो छ । बिरामीको चापअनुसार मेडिकल कलेजहरु खुल्नुपर्छ । साथै अहिले पनि नेपाली विद्यार्थीहरु सिकित्सा पढ्न चीन, रुस, बङ्गलादेश, भारतलगायतका मुलुक जानेक्रम जारी छ । उनीहरुलाई नेपालमै स्तरीय शिक्षा दिनसके विदेश जाने पैसा यहीँ रहने थियो ।
स्वास्थ्य शिक्षण संस्था पनि अरु व्यावसायिक शैक्षिक संस्था जस्तै धेरै खुल्नु राम्रो हुन्छ र ?
स्वास्थ्य शिक्षणसंस्था खुल्नु राम्रो हो । अरु उद्योगको अवस्था राम्रो नरहेको अवस्थामा शैक्षिक र स्वास्थ्यसंस्थालाई नै उद्योगको रुपमा विकास गर्न सकिन्छ । तर, स्तर र विश्वसनीयता कायम गर्न सक्नुपर्छ । मेडिकल कलेजको लागि आवश्यक जनशक्ति छ कि छैन हेर्नुपर्छ । अहिले शिक्षक अपुग छ । मेडिकल कलेज खोलेर बस्ने अनि काउन्सिल आएका बेला बाहिरबाट मान्छे ल्याएर देखाउने प्रवृत्ति छ । यसले गर्दा भोलि गएर देशकै बद्नाम हुन जान्छ । त्यसैले जनताको आवश्यकतानुसार ठाउँ छानेर कलेजहरु खोल्ने अनुमति दिइनुपर्छ ।
स्तर कायम राख्न मेडिकल कलेजले के कुरामा ध्यान दिनुपर्छ?
गुणस्तर कायम गर्न मेडिकल कलेजमा चाहिने पूर्वाधार, ल्याब, बिरामी, हस्पिटालिटी हुनुप¥यो । भावि डाक्टरले प्रशिक्षण लिने हो । त्यसका लागि बिरामी आउने वातावरण बनाउनुप¥यो । उपकरणहरु हुनुप¥यो । यसकारण गुणस्तरका लागि उपकरण, बिरामी पर्याप्त र वातावरण उपयुक्त हुनैपर्छ ।
हाम्रो देशमा चिकित्सा अध्ययन गराउने शिक्षकको अभाव पूर्ति गर्न विदेशी शिक्षक मगाउनुपर्ने अवस्था छ कि छैन ?
अभाव त छ तर पहिलेको तुलनामा अहिले धेरै शिक्षक उत्पादन भएका छन् । बिपी प्रतिष्ठानमै १० जना पनि नेपाली शिक्षक थिएनन्, अहिले एक सय ७० जना डाक्टर–शिक्षक छन् । बिस्तारै विदेशी शिक्षकमा निर्भर हुने दिन हराउँदै छ । अर्को कुरा विदेशी शिक्षक आउँदा पनि कस्ता आउँछन् भन्ने हो । भारतमा डाक्टरको सेवा सुविधा हाम्रोमा भन्दा दोब्बर छ । यहाँ आउने भनेका प्रायः त्यहाँ गर्न नसकेका गुणस्तर नभएका शिक्षक डाक्टरहरु हुन् । त्यसैले विदेशी डाक्टरभन्दा स्वदेशमा उत्पादन भएकै जनशक्तिलाई उपयोग गर्नु राम्रो हुन्छ ।
डाक्टरहरुको उत्पादन बढ्दो भए पनि ग्रामीण क्षेत्रका सर्वसाधारण अझै पनि चिकित्सकको पहु“चबाट वञ्चित छन् । सबै क्षेत्रका सर्वसाधारणले एमबिबिएस डाक्टरको सेवा पाउने कहिले ?
यदि उत्पादन भएका डाक्टरलाई यही राख्न सकियो भने १०÷१५ वर्षमा सर्वसाधारणले सेवा पाउँछन् । सरकारले नीति बनाएर यहाँ उत्पादन भएका डाक्टरलाई यहीँ काम गर्ने वातावरण मिलाउनुपर्छ । २४÷२५ वटा मेडिकल कलेजबाट डाक्टर उत्पादन भैरहेका छन् । तर प्रायः विदेश पलायन हुने क्रम छ । त्यसलाई रोक्न सरकारले बेलैमा सोच्नुपर्छ ।
अन्त्यमा, चिकित्सा क्षेत्रमा नभइ नहुने कुरा ?
हामीले दक्ष र प्रतिस्पर्धी जनशक्ति उत्पादनका लागि हाम्रा स्रोत–साधन केन्द्रित गर्नुपर्छ । साथै कुन संस्थालाई कहाँ राख्दा के गर्दा देशलाई फाइदा पुग्छ, त्यसका लागि सरकार चनाखो हुनुपर्छ ।