एसएलसीपछिको रोजाइ

SLC परीक्षाको परिणाम सार्वजनिक भएपछि अब विद्यार्थीले कहाँ पढ्ने ? कुन विषय तथा प्लस टु वा कलेज रोज्ने ? कुन शिक्षालयमा भर्ना हुने ? आप्mनो क्यारिअर कसरी बनाउने ? भन्ने चिन्ता आम विद्यार्थी र अभिभावकलाई लाग्नु स्वाभिविकै हो । यस्तो अवस्थामा विद्यार्थीको सुनौलो भविष्य र असल व्यक्तित्व निर्माणका लागि निम्न पक्षहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्नु जरुरी छ ।
विषय कुन राम्रो–कुन नराम्रो ?
कुनै पनि विषय आफैंमा राम्रो वा नराम्रो भन्ने हुँदैन । त्यो त विद्यार्थीको मेहनत र लगनशीलतामा निर्भर हुने कुरा हो । कसैले विज्ञान विषयलाई राम्रो मान्छन् भने कसैले व्यवस्थापन । कोही चिकित्सा विज्ञान तथा इन्जिनियरिङका पछि लाग्छन् भने कोही मानविकी र शिक्षातर्फ । तसर्थ, कुनै विषय छनौट गर्नुअघि उक्त विषयको अध्ययनपछि के बन्न सकिन्छ ? रोजगारी सुनिश्चित हुन्छ वा हुँदैन ? विषय विद्यार्थीको रुचिअनुकूल छ कि छैन ? के–कति सीपमूलक एवम् कार्यमूलक छ ? लगायतका कुरामा सुरुमै जानकारी लिनु राम्रो हुन्छ । ताकि पछि कसैको करकापमा परेर आफूले अमुक विषय पढ्नुपरेको गुनासो विद्यार्थीको मनमा नरहोस् ।
कस्तो कलेज÷प्लस टु छनौट गर्ने ?
त्रिभुवन विश्वविद्यालयले प्रवीणता प्रमाणपत्र तह खारेज गरेपछि विद्यार्थीको रोजाइको विकल्प दश जोड दुई हुन पुगेको छ । सरकारी सम्बन्धन लिएर निजी र सामुदायिक विद्यालयहरूले हाल दश जोड दुई कक्षा सञ्चालन गरेका छन् । कतिपय विद्यालयहरू १०+२ को रूपमा सञ्चालित छन् भने कतिपय जिरो प्लस टु (०+२) को रूपमा छन् । जे भए पनि गुणस्तरीय र मध्यमस्तरीय जनशक्ति उत्पादन गर्न खोलिएका यस्ता कलेज÷विद्यालयहरूमध्ये कुन राम्रो ? कुनले जीवनोपयोगी र गुणस्तरीय शिक्षा दिन्छन् ? भनी छुट्याउन सजिलो छैन । यसका लागि कलेज÷विद्यालयको भौतिक अवस्था, कार्यरत शिक्षक–कर्मचारीको योग्यता, अनुभव, पुस्तकालय तथा प्रयोगशाला व्यवस्थापन, अतिरिक्त क्रियाकलाप सञ्चालन, रिजल्टको प्रवृत्ति एवम् समग्र शैक्षिक वातावरणका कुरामा गम्भीरताका साथ ध्यान दिनुपर्दछ ।
विज्ञापनको बाढी ः
एसएलसीको परिणाम सँगै +२, कलेज र उच्चमाविको विज्ञापनको बाढी आएको छ । आमसञ्चारका माध्यमहरू प्रयोग गरी आएका यो बाढीले विद्यार्थीमा उचीत सहजीकरण भएको छैन बरु अन्योलता थपेको छ ।
कतिपय +२ कलेज÷विद्यालयले आप्mनो विद्यालय (+२) मा नै पढ्नुपर्छ भनी जबरजस्ती विद्यार्थी रोक्न एसएलसी सर्टिफिकेट नदिने र दिए पनि अत्याधिक महँगो शुल्क लिने गरेको गुनासो सार्वजनिक भएको छ । यसले शिक्षा स्वतन्त्र र स्वेच्छिकरूपबाट लिन पाउने विद्यार्थीको नैसर्गिक अधिकार कुन्ठित मात्र भएको छैन शिक्षाक्षेत्रमा अराजकतासमेत सिर्जना गरेको छ । यसतर्फ विद्यार्थी, अभिभावक, शिक्षाकर्मी, अधिकारकर्मी तथा सरोकारवाला सबै पक्ष चनाखो हुनुपर्छ ।
विद्यार्थीले आप्mनो रुचि, चाहना, आवश्यकता र क्षमतालाई ध्यान दिई झुटा विज्ञापनको पछि नलागी आपूmले रोजेको विषय पढ्न उपयुक्त +२ कलेज÷विद्यालय छनोट गर्नुपर्छ । अभिभावकलाई आर्थिक व्ययभार बढी पर्न नदिन विद्यार्थी सचेत हुनुपर्छ ।
अर्कोतर्फ अभिभावकले आप्mना सन्ततिको उपयुक्त व्यक्तित्व विकास गर्ने यो अवसरको महत्व बुझ्न कुनै कञ्जुस्याइँ गर्नुहुँदैन । त्यसकारण ठूला–ठूला नारा र विज्ञापनभन्दा पनि गुणस्तरीय र व्यवहारिक शिक्षा प्रदान उपयुक्त शिक्षणविधि प्रयोग गर्ने परिपाटी भएको +२ कलेज÷विद्यालयको छनोट गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।
प्राविधिक वा साधारण कस्तो शिक्षा लिने ?
वर्तमान समयमा विज्ञान–प्रविधि एवम् सूचना तथा सञ्चारले शिक्षाक्षेत्रमा अवसर र चुनौती दुवै थपिदिएको छ । भूगोल, इतिहास, राजनीतिशास्त्रजस्ता विषय किनारा लाग्दै गएका छन् भने कम्प्युटर, विज्ञान, पत्रकारिता, शिक्षा, समाजशास्त्रलगायतका विषयहरू अगाडि आएका छन् । विद्यार्थी र तिनका अभिभावक रोजगारीको ग्यारेन्टी हुने प्राविधिक कोर्सको पछि लाग्नु स्वाभाविक नै भए पनि त्यस्ता कोर्सहरू कहाँबाट उपलब्ध हुन्छन् ? भन्ने जानकारी कमै मात्र छ ।
खासगरी एसएलसीपश्चात् त्रिभुवन विश्वविद्यालय, उच्चमाध्यमिक शिक्षा परिषद् र विदेशी बोर्डहरूले प्राविधिक र साधारण दुवै कोर्सको अध्ययन–अध्यापन गराउँछन् भने सीटीईभीटीले निश्चित अवधिका प्राविधिक कोर्सहरूमा अध्यापन गराउँछ । प्राविधिक र साधारण गरी दुई भागमा वर्गीकरण गरिएका कोर्सहरूमध्ये कुन छनोट गर्ने हो ? त्यसका लागि विद्यार्थीको रुचि, क्षमता र अभिभावकको आर्थिक अवस्थालगायतका कुराहरूलई ख्याल गर्नुपर्छ ।
एसएलसीपछिको समय आप्mनो भविष्य निर्माण गर्ने समय भएकाले के बन्ने, कुन विषय पढ्ने ? कहाँ पढ्ने भन्ने दोधारको स्थितिलाई समयमै निर्मूल गर्नुपर्छ ।

विमल नेपाल