खोजी नयाँपनको !

• सुविद गुरागाई

– ‘हरेक गाउँ हरेक बस्ती, शिव ओम्को नौलो प्रस्तुति !’ 

प्रकाशपुर–रामधुनी–झुम्का रुटमा चल्ने एउटा कम्तीमा छ वर्ष पुरानो बसमा लेखिएका यी शब्दहरूको रङ पनि खुइलिन थालेको छ । तर, हाम्रो सडकमा शिव ओम् ट्राभल्स जस्ता सवारी–साधन धेरै छन्, जो कबाडी भइसक्दा पनि ‘नयाँ’ लेखिएकै हुन्छन् ।

– ‘कलेज टाइम्स’को नयाँ अङ्क आयो ?’

‘नयाँ ?’ पत्रकार वेदराज पौडेलको जिज्ञासामा मैले प्रतिप्रश्न गरेपछि उनी केही व्यवस्थित भए र भने, ‘वैशाखको !’

‘वैशाखकै भनेर सोध्नु नि त !’

– कुम्भ स्नानपछि पहिलोपल्ट बराहक्षेत्र मन्दिर पुगेर फर्किएका काठमाडौं फर्पिङका तीर्थयात्री सानुभाइ केसीलाई मैले सोधें, ‘कस्तो लाग्यो बराहक्षेत्र ?’

‘नयाँ ठाउँ देख्न पाइयो, निकै रमाइलै भयो !’ उनले भने ।

‘तर, त्यहाँ नयाँ चाहिँ के थियो ?’ मेरो जिज्ञासामा उनले हाँस्दै भने, ‘यसअघि कहिले नपुगेको ठाउँ नयै भन्नुप¥यो नि !’

– ‘म र मेरी श्रीमती

आज पनि फेरि सँगै सुतेका छौं

चाँडै एउटा बुद्ध जन्माउने

नयाँ प्रतिज्ञा गरेर थाकिसकेपछि ।’

केटौले उमेरमा नयाँ वर्ष २०४५ को सन्दर्भमा सुनसरी क्याम्पस इनरुवाको प्रेक्षालयमा आयोजित ‘नव वर्ष साहित्यिक दिवा’ समारोहमा सुनाइएको यो मुक्तकले त्यो बेला निकै वाहवाह ! र हाँसो पायो । तर, मुक्तकमा भनिए जस्तो प्रतिज्ञा साँच्चिकै नयाँ हो कि सनतनदेखि गरिँदै आएको हो ? भन्न गाह्रो छ ।

– अहिले जताततै ‘नयाँ नेपाल’ बनाउने चर्चा छ । तर, नयाँ नेपाल बन्छ–हुन्छ भन्नेमा ट्रक साहित्यका सर्जकहरू त्यति विश्वस्त छैनन् । आफ्नो आशङ्का ट्रकको पछाडि लेख्छन्, ‘देखियो तिम्रो नयाँ नेपाल पनि !’

– शैक्षिक उत्प्रेरणा जगाउने, पठन संस्कृति विकास गर्ने उद्देश्यले प्रायः शिक्षालय तथा पुस्तकालयका भित्तामा डेभिट थोरोको भनाइ लेखिएको देखिन्छ, ‘पुरानो कोट लगाऊ, नयाँ पुस्तक किन ।’

०००

– प्रज्ञा प्रतिष्ठानको बृहत् नेपाली शब्दकोशका सम्पादकहरू कृष्णप्रसाद पराजुली, वासुदेव त्रिपाठीलगायतले नया“ शब्दको परिभाषा गर्दै लेखेका छन्, ‘ हालसालै मात्र देखा प®ेको, भर्ख®ै मात्र व्यवहा®मा आएको, भर्ख®ै जन्मेको, हालैको, भर्ख®ै पत्ता लागेको, कामको अनुभव नभएको ।’ शब्दकोशका अनुसार नया“का पर्यायवाची शब्दहरू हुन्, नव, नूतन, नवीन, नौलो, सिकारु, को®ा, अनुभवहीन आदि । 

– गुगलमा ‘नयाँ’ सर्च गर्दा भेटिएका केही प्रतिनिधि पदावलीहरू यस्ता छन् ः नयाँ जनादेश अनुसार नयाँ राष्ट्रपति । नयाँ ढङ्गबाट नसोचिए समस्या । प्रहरीको नयाँ अभियान गुन्डा मापसे र होटल निगरानी । नयाँ फन्दामा शोभराज । थोत्रो कपडा पेलेर नयाँ सिरक । बसन्तबाट नयाँ हिमाल खुल्ने । महाकालीमा नयाँ पुल । भट्टराईले नयाँ पाटी खोल्ने । राजेश हमाल नयाँ लुक्समा । चितवनमा मकैको नयाँ बीउ । अध्यागमनमा नयाँ सफ्टवेयर । फेसबुकमा नयाँ खाता । नयाँ ‘छ सय एक’ले के गर्ने ?

०००

अचेल जमघटहरूमा ‘एक वर्षमा नयाँ संविधान’ बनाउन भइरहेका राजनीतिक अभ्यासहरूको निकै चर्चा छ । कतै ‘नयाँ बोतलमा पुरानो रक्सी’ हुने त होइन ! आशङ्का पनि उत्तिकै छ । नयाँपनको खोजी गर्दा मेरो मनमा बारम्बार एउटा जिज्ञासा आइरहन्छ कि नयाँ हुन्छ केही ? कुनै वस्तु, विचार र परिस्थिति कतिञ्जेल नयाँ भइराख्छ ? के भर्खर लेखिएको कविता नयाँ हो ? के आज कोरिएको चित्र नयाँ हो ? के भर्खर जन्मिएको बच्चा, अन्डाबाट निस्किदै गरेको चल्ला, बसन्तमा पलाएको पालुवा, आँपको मुजुरा, आज किनेको कलम, नेपालीका लागि ‘बिरयानी’ (भात भुटेर तयार पारिएको परिकार)को स्वाद नयाँ हो ? यो त सनातनदेखि लेखिँदै, कोरिँदै, हुँदै, पाउलिँदै, किनिँदै, खाइँदै आएको कुरा होइन र ! अनि, कुनै खोज, कुनै उत्पादन, कुनै विचार, कुनै जन्म कहिलेसम्म नयाँ हुन्छ ?

भनिन्छ, हाम्रो विचार, सोच, चिन्तन, सङ्गठन, कार्यशैली, प्रस्तुतिमा नयाँपनको आवश्यकता छ । तर, यस प्रसङ्गमा प्रेरक व्यक्तित्व शिव खेडाको विचार भने अलि फरक छ । भन्छन्, ‘दुनियाँमा केही हुन्न नयाँ । त्यो फरक ढङ्गले प्रस्तुत गरिएको मात्र हुन्छ ।’ पत्रकारहरूलाई थाहा छ, अधिकतर शीर्षकमा ‘नयाँ’ पदावली जोड्नुको सोझो अर्थ हो, केवल समाचारलाई बिकाउ बनाउनु । अन्यथा प्रहरीको त दिनचर्या नै हो, गुन्डाविरुद्ध अप्रेसन गर्नु त्यसलाई नयाँ भनिरहनुको अर्थ के छ ? यद्यपि मान्छे नयाँ चाहन्छ । भर्खर किनेको किताब, मोटरसाइकल, मोबाइल आदिलाई निकै दिनसम्म जतन गरिराख्छ । मान्छेको यो सनातन तर कहिले पूरा नहुने क्षणभङ्गुर चाहनालाई सम्बोधन गर्दै नयाँ वर्षको सन्दर्भमा कवि तुलसी दिवसले सटीक लेखेका छन् ः 

‘नयाँ वर्ष 

हरेक वर्ष आउँछ 

नयाँ भएर 

र जान्छ पुरानो भएर ।’

subidag@hotmail.com