जति अभाव, उति रमाइलो

राजनीतिक विचार लेखक, वैकल्पिक विचार मञ्च संयोजक, कथाकार, प्रध्यापन पेसामा संलग्न, वाणिज्यशास्त्रमा स्नातकोत्तर डम्बर खतिवडाले राजनीतिक क्षेत्रमा धेरै वर्षहरु बिताए । राष्ट्रियस्तरका अखबारमा उनका विचारले अग्र ठाउँ पाउने गरेका छन् । उनका ‘एउटा अतिरिक्त गाउँ’ (कथा सङ्ग्रह), ‘कुस्तुन्तुनियाको पतन’ (राजनीतिक लेख सङ्ग्रह) ‘सङ्घीयता र पूर्वी तराई’ (साझा विचार सञ्चयन), ‘बीस वर्षको नेपाल’ (अनुसन्धानमूलक ग्रन्थ) आदि प्रकासित छन् । दुर्गम गाउँ मानपुरबाट उच्चशिक्षाको लक्ष्य बोकेर दिनदिनै सदरमुकाम धाएका खतिवडा कलेज लाइफका पुराना दिन सम्झँदै लेख्छन् :

२०४३ सालको ब्याचमा महेन्द्र मावि चक्रघट्टीबाट एसएलसी पास गरेपछि २०४४ भदौबाट मेरो कलेज जीवन सुरु भयो । मैले कलेज जीवनको पहिलो पाइला टेकेको सुनसरी बहुमुखी क्याम्पस इनरुवाको आफ्नै भवन थिएन । क्याम्पस भनेको स्कुलभन्दा फरक, अलि ठूलो भवन, आधुनिक फर्निचर, आकर्षक व्यक्तित्व भएका फरक शैलीमा पढाउने प्राध्यापक, अन्य सुविधाहरू होलान् भन्ने कलेजबारेको मेरो मानसिक चित्र व्यवहारमा उपलब्ध थिएन । क्याम्पस भनिने भगवती माविको भव्यता हामीले पढेको स्कुलभन्दा पनि कमजोर थियो । तसर्थ कलेजले कुनै ‘सस्पेन्स’ सिर्जना गरेन । इनरुवा कलेज पढ्न हामी बिहान पाँच बजेतिर उठेर हिँड्थ्यौं सिंगियाको मानपुर गाउँबाट । साइकल पनि थिएन । झुम्का पुगेर गाडी चढी इनरुवा पुग्थ्यौं । भाडा एक रूपैयाँ तिर्नुपथ्र्यो विद्यार्थीले । त्यो पनि नभएर बेलाबेला कन्डक्टरसँग झगडा भइरहन्थ्यो । क्लास सकेर, भोकले लखतरान भएर घर पुग्दा प्रायः दिउँसो एक बजेको हुन्थ्यो ।

इनरुवाबाट आइकम सकेपछि बिकम पढ्न धरानको महेन्द्र क्याम्पस गएँ । २०४६ को जनआन्दोलन भर्खरै सकिएको थियो । जताततै राजनीतिक वातावरण थियो । जनआन्दोलनमा दुई महिना जेल बसेर निस्किएको थिएँ । पञ्चायतकालदेखि नै अनेरास्ववियुको जिल्ला कमिटी सदस्य थिएँ । महेन्द्र क्याम्पसमा अनेरास्ववियुको बलियो पकड थियो । यी कारणहरूले धरान पुगेर एकाएक थुप्रै साथीहरू पाएँ । साथीहरूको ठूलो ग्रुप बनाएर बजार डुल्दा, कलेजको चौर वा क्यान्टिनमा चिया पिउँदै गफिँदा संसारकै सबैभन्दा जान्ने मान्छे भएजस्तो लाग्थ्यो । आइकम, पढ्दा होस् वा बिकम हाम्रो क्लासमा अत्यन्तै थोरै छात्राहरू थिए । त्यतिखेर अधिकतर केटीहरू आर्टस् पढ्थे । आइकम पढ्दाका केटी साथीहरूको अनुहार अहिले पनि सम्झिन्छु । नाम भने थाहा छैन । बोल्ने त कुरै छोडौं ।

धरानमा बिकम पढ्दा भने त्यस्तो स्थिति थिएन । जम्मा चार जना केटी साथीहरू थिए । चारै जना पढाइमा तेज, हामीलाई नै जित्ने खालका थिए । उनीहरूसँग बोलचाल गर्न कुनै गाह्रो थिएन । तर, मेरो स्वभाव सानैदेखि ‘इन्ट्रोभर्ट’ नै थियो । मन मिल्ने साथीबाहेक काम नपरी अरूसँग बोल्दिनथेँ । त्यसैले कतिपय यो मान्छे घमन्डी छ भनेर परपरै अनुमान गर्थे । अग्लो देखेर हो कि किन हो (६ फिट) दादा र चल्तापूर्जा खालका केटाहरू मसँग सङ्गत गर्न मन पराउँथे ।

कलेज जीवनमा क्लासमा म कहिल्यै सिरियस भएर पढ्दिनथेँ । सरको लेक्चर सुन्थे र कपीमा टिप्थे । तर, बुझ्न पिटिक्कै प्रयास गर्दिनथेँ । वास्तवमा दिउँसो पढेर नबुझ्ने खालको दिमाग थियो मेरो । कुरा बुझ्न राति एकान्तमा पढ्नुपथ्र्यो । क्लास नोट किताबसँग भिडाएर रातभरि अर्थ लगाउने प्रयास गर्थें । तर, परीक्षाको दुई महिनाअघि मात्र । अरू बेला त राजनीतिक भेला, जुलुस, सम्मेलन र मिटिङमा हिँड्दा नै समय स्वाहा हुन्थ्यो । क्याम्पसमा हुने कविता गोष्ठीमा अधिकतर त प्रथम नै हुन्थें । क्याम्पसमा भित्ते पत्रिका र पर्चा साहित्य निकाल्ने लहर नै थियो त्यतिखेर । यस्ता पत्रिकामा कविता छाँपिदा कलेजमा साथीहरू बीच शान बढ्थ्यो । बढो खुसी लाग्थ्यो । तर, मैले भने कलेज जीवनसँगै कविता जीवन समाप्त गरिदिएँ ।

एमबिए भने मैले नेपाल कमर्स क्याम्पस मीनभवन, काठमाडौंबाट पढेको हुँ । पढेको हुँ भन्नु मात्र हो, दुई वर्षको कलेज अवधिमा चार महिना पनि क्लास लिइनँ । त्यतिखेर म सानोतिनो नेताजस्तो भइसकेको थिएँ । २३ वर्षको उमेरमा एमाले सुनसरीको सदस्य भएको थिएँ । त्यही अवधिमा २०५१ सालको मध्यावधि चुनाव भएको थियो । स्कुलदेखिका साथी हरिबाबु आचार्य र म सँगै थियौं मीनभवन पढ्दा । एमबिए पढ्दा म जिल्लामा राजनीति गर्थे । परीक्षा आएपछि कुदेर काठमाडौं पुग्थे र हरिजीका नोटहरू घोक्न थाल्थेँ । कसरी पास हुन्थे कुन्नि आफैँलाई आश्चर्य लाग्छ । अहिले लाग्छ, पढाइमा यस्तो लापरवाही कुनै विद्यार्थीले नगरोस् ।

कलेज जीवनमा पैसाको सधैँ अभाव हुन्थ्यो । अलिकति पैसा भयो कि सिनेमा हेर्ने मन थाम्नै सकिँदैनथ्यो । सिनेमा हलमा गएर सिनेमा हेर्न खुबै मजा लाग्थ्यो । साथीहरूसँग ग्रुप बनाएर सिनेमा जाँदा आफूले टिकट काट्ने पालो प¥यो भने एक महिनाको खर्च सकिन्थ्यो । कलेज जीवन फर्केर हेर्दा के भन्न मन लाग्छ भने विद्यार्थीकालमा पहिलो ध्यान पढाइमा नै लगाउनु राम्रो हुने रहेछ । दोस्रो आफ्नो रुचिको रचनात्मक क्षेत्रमा । तेस्रो मात्र राजनीतिमा । २५ वर्ष उमेर नपुग्दै पढाइ सकिइहाल्छ । त्यसपछि जेजे गर्दा पनि भो । कलेज जीवन सबैभन्दा अभाव थियो तर सबैभन्दा रमाइलो थियो । अहिलो हिजोजस्तो अभाव छैन, जीवन हिजोजस्तो रमाइलो पनि छैन ।